نقش برجسته‌هاي ساساني تنگه چوگان در نزديكي شهر كازرون در سال 1310 با قدمت ساساني و به شماره 24 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. بسياري اين شش نقش برجسته را همپاي نقش‌هاي ساساني در بيستون جزو زيباترين آثار تاريخي حكاكي شده بر سنگ در ايران مي‌دانند، اما عدم محافظت و نگهداري حداقلي از اين آثار موجب رشد انواع گياهان اعم از سبزه و درخت و گلسنگ روي آنها شده، آسيبي كه به مرور زمان موجب تخريب و آسيب جدي به اين آثار ملي را فراهم كرده است.
تنگه چوگان و شهر باستاني بيشاپور در 110 كيلومتري جنوب شيراز و به فاصله 23 كيلومتر از شهر كازرون در كنار رود شاپور واقع است. بيشاپور شهري است بازمانده عهد ساسانيان كه به دستور شاپور اول پادشاه ساساني پس از پيروزي بر والرين امپراتور روم ساخته شده است، شمالي‌ترين قسمت شهر بيشاپور به كوهپايه و تنگه‌اي دايره شكل متصل مي‌شود كه نام «چوگان» را بر خود دارد. تنگه چوگان علاوه بر اين نقش برجسته‌ها آثار تاريخي پر اهميت ديگري را نيز در دل خود جاي داده كه از آن جمله مي‌توان به مجسمه شاپور (بزرگ‌ترين مجسمه پادشاهان دوران تاريخي ايران)، دژ نظامي شهر تاريخي بيشاپور (به نام قلعه دختر)، چند غار پيش از تاريخ و... اشاره كرد. نقش برجسته‌هاي تنگه چوگان در برگيرنده جنگ‌ها، پيروزي‌ها و تاج ستاني‌هاي پادشاهان ساساني به‌خصوص شاپور اول است. از مجموع شش نقش برجسته موجود دو نقش در سمت راست و چهار نقش در سمت چپ تنگه واقع شده‌اند. سه تا از نقش‌ها در برگيرنده پيروزي شاپور اول بر امپراتوران رومي و سه‌تا نقش ديگر به ترتيب پيروزي بهرام دوم بر ياغيان، تاج‌ستاني بهرام اول از اهورامزدا و پيروزي شاپور دوم (و يا بهرام دوم) بر دشمنان است. با اين همه اما عدم محافظت و نگهداري اصولي از اين نقش برجسته‌هاي بي‌نظير آنها را در معرض نابودي قرار داده است. يكي از عمده‌ترين دلايل اين آسيب‌ها كه اين نقوش را تهديد مي‌كند رطوبت موجود در صخره‌هاي محل حكاكي آنهاست. اين رطوبت منجر به آن شده كه در گوشه گوشه اين آثار گياهان مختلفي اعم از درخت و سبزه و گلسنگ مجال رشد پيدا كرده و در گذر زمان به آثار آسيب برسانند. همان‌گونه كه عكس‌هاي اين گزارش نيز نشان مي‌دهد رشد آرام و بدون مانع گياهان بر اين نقش برجسته‌ها آنها را در معرض آسيب‌هاي جدي و غيرقابل جبران قرار دهد.
پايگاه بيشاپور تعطيل است
وظيفه محافظت از اين نقش برجسته‌ها برعهده پايگاه تاريخي بيشاپور است كه هم‌اكنون رياست آن بر عهده مصيب اميري است، اما آنگونه كه از رنگ و ظاهر اين نقش برجسته‌ها ديده مي‌شود معلوم است كه حتي محافظت و مراقبتي حداقلي هم از اين آثار انجام نمي‌شود. مجدالدين رحيمي، كارشناس ارشد مرمت و احياي بناها و بافت‌هاي تاريخي است كه از سال 80 تاكنون روي آثار تاريخي سنگي و صخره‌اي فعاليت مي‌كند. رحيمي در پرونده خود پروژه آسيب شناسي تخصصي نقش برجسته‌هاي تنگه چوگان را نيز دارد، طرحي كه در سال 84 با همكاري كميته ريزنگارها و نقش برجسته‌هاي ايران (وابسته به سازمان ميراث فرهنگي كه هم اكنون منحل شده است) در استان فارس تدوين شناسنامه فني آثار را بر عهده داشت. اين كارشناس مرمت در رابطه با بحراني كه هم‌اكنون نقوش برجسته تنگه چوگان را تهديد مي‌كند به شرق مي‌گويد: «متاسفانه پايگاه ميراث فرهنگي شهر تاريخي بيشاپور كه وظيفه محافظت از اين آثار را بر عهده دارد گويا تعطيل است و هيچ كاري نمي‌كند، در صورتي كه هركدام از اين نقش برجسته‌ها بيلبوردهايي منحصر به فرد از تاريخ اين مرز و بوم است كه تراوش‌هاي آب پشت صخره‌اي آنها را رو به نابودي برده است.» رحيمي مي‌افزايد: «بايد يك گروه تخصصي و با تجربه در قالب قراردادي مستقل تحت عنوان آسيب شناسي تخصصي همراه با اسكن ليزر از همه اين آثار برداشته شود تا وضعيت موجود آنها به ثبت ديجيتال برسد و پس از آن كارشناسان متخصص نيز كار آسيب شناسي آن را بر عهده بگيرند. از سوي ديگر مشكل تنگه چوگان اين است كه آب‌ها از رگه‌هاي درون صخره‌اي پشت نقوش برجسته عبور مي‌كنند و بايد منبع تامين اين رطوبت شناسايي شده و سپس مسير آن ايزوله شود.» رحيمي در ادامه با تاكيد بر لزوم قطع كامل منابع رطوبتي پشت اين آثار مي‌گويد: «بايد يك كارگروه زمين‌شناسي و حرفه‌اي اين كار را انجام دهد و در صورتي كه اين اقدام‌ها امكان پذير نبود، دست‌كم جلوي تاثيرات مخرب آن گرفته شود تا بيش از اين به اين آثار آسيب وارد نشود.» بدون ترديد براي اطلاع از چگونگي رشد گياهان بر آثار سنگي و ميزان خطر و آسيبي كه گياهان و گلسنگ‌ها براي آثار سنگي و تاريخي دارند بايد به سراغ كارشناساني رفت كه در اين زمينه كار كرده‌اند. پريسا محمدي، دكتراي ميكروبيولوژي و عضو هيات علمي دانشگاه الزهرا است كه تاكنون مطالعات و تحقيقات فراواني در رابطه با آثار سنگي تاريخي انجام داده است. محمدي در رابطه با رشد گياهان روي نقش برجسته‌هاي ساساني تنگه چوگان به شرق مي‌گويد: «رشد گياه و درخت روي سنگ، موجب خردشدن و تخريب آن خواهد شد. ريشه‌هاي گياهان علاوه بر رشد و نفوذ به عمق سنگ به دليل انقباض و انبساط طي دوره‌هاي گرمايش و سرمايش فصول مختلف و نيز شبانه روز سنگ‌ها را شكافته و تخريب مي‌كنند.» وي همچنين در رابطه با آثار تاريخي سنگي و شيوه‌هاي نگهداري از آنها در مقابل تخريب‌هايي از اين دست مي‌افزايد: «بحث نگهداري از آثار تاريخي كاري حرفه‌اي و تخصصي است و براي حفظ چنين آثاري كه شناسنامه فرهنگ و تاريخ يك كشور محسوب مي‌شود به تيم‌هاي كاري شامل تخصص‌هاي مختلف اعم از ميكروبيولوژيست، گلسنگ شناس، زمين شناس، متخصصان علوم جانوري و گياهي و... نياز است. با مطالعه آسيب شناسي اثر و با استفاده از متد‌هاي فيزيكوشيميايي و بيولوژيكي مي‌توان رشد اين گياهان را متوقف كرد. به دليل اينكه چنين آثاري در معرض عوامل محيطي و جوي قرار دارد مراقبت و كنترل دايمي اين آثار ضروري به‌نظر مي‌رسد هر چند كه ريشه‌كن‌كردن چنين آسيب‌هايي به صورت كامل امكان‌پذير نيست. بنابر اين فقط مي‌توان اثرات مخرب عوامل محيطي و بيولوژيك را تا حد زيادي كنترل و كند كرد.» وي افزود: «در سازمان ميراث فرهنگي باوجود حضور افراد دلسوز بايد گفت كه افراد كارشناس و متخصص كمي در اين زمينه وجود دارد. مساله ريشه كن كردن گياهان و گلسنگ‌ها از روي آثار تاريخي كاري نيست كه به دست كارگران غيرحرفه‌اي سپرده شود.»
محافظت و پاكسازي چند روز ديگر شروع مي‌شود
با وجود اين اظهارنظرهاي كارشناسان، محمدرضا برزگر، رييس سازمان ميراث فرهنگي استان فارس با اشاره به اقداماتي كه اداره ميراث فرهنگي شهرستان كازرون براي محافظت از اين آثار انجام داده است در اين رابطه در گفت‌وگويي با شرق ودرمورد چرايي عدم محافظت از آثار تنگه چوگان مي‌گويد: «وقتي بارندگي در اين منطقه زياد مي‌شود از درون برخي از اين نقوش آب به بيرون درز مي‌كند كه همين مساله باعث رشد گياهان روي آنها مي‌شود، با اين حال ما هر ساله برنامه‌هايي براي محافظت از اين آثار را در دستور كار خود داريم و گياهان رشد كرده را پاكسازي مي‌كنيم. امسال هم برنامه خود را تا چند روز ديگر با نصب داربست‌هايي آغاز خواهيم كرد. با اين همه من معتقد هستم اين مساله طبيعي است و نمي‌توان براي حل كامل آن كاري انجام داد چون يك چشمه آب، پشت اين صخره‌هاست و به بيرون نشت مي‌كند.»
پستها
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر